De gemeente Veendam maakt onderdeel uit van de Veenkoloniën. De kenmerken van het Veenkoloniaal landschap zoals het open landschap met rechte wegen en kanalen zijn duidelijk terug te vinden in het landschap van Veendam. Het veenkoloniaal landschap is ontstaan door de veenontginning in de 17^e, 18^e en 19^e eeuw. Turf is gedroogde veengrond. Vanaf de late middeleeuwen nam de economische waarde van turf toe. Het werd gebruikt als brandstof voor huishoudens en bijvoorbeeld ovens van steenbakkerijen. Door de turfwinning is het huidige landschap met lange lijnen ontstaan. Dit is terug te zien in de wijkenstructuur van het buitengebied. Deze wijkenstructuur van het veenkoloniale landschap zien wij als cultuurhistorisch waardevol omdat hierin het verhaal van de turfwinning en het ontstaan van de Veenkoloniën ligt. Bij toekomstige plannen en beleid willen we dit waardevolle landschap behouden.

Ook in de rest van Veendam is het veenkoloniaal verleden goed terug te vinden in de rechte vaarten en de bebouwing langs de waterwegen. De langgerekte bouwlinten zijn omsloten door een ruim weids gebied, en worden verbonden door landwegen tussen de verschillende nederzettingen. De dorpen zijn ontstaan langs een diep, zoals dit in bijvoorbeeld Wildervank nog te zien is aan het Ooster- en Westerdiep. In Zuidwending, Ommelanderwijk en een groot deel van Borgercompagnie is geen diep meer aanwezig. De lange rechte structuur van de lintdorpen willen we behouden en waar mogelijk versterken door meer aandacht te vestigen op de wateren en de pleziervaart in het gebied. De diverse rijks- en gemeentelijke monumenten die Veendam rijk is bevinden zich voornamelijk langs de diepen en linten. In het centrum is deze kenmerkende structuur aangewezen als beschermd stadsgezicht.

De historische kenmerken in onze gemeente bieden kansen bij de ontwikkeling van de gemeente en het versterken van de lokale identiteit. We hebben aandacht voor de monumentale gebouwen, maar ook voor de contrasten tussen de openheid van het landschap en de meer besloten lintdorpen. We willen onze geschiedenis behouden, beleven en beschermen voor de huidige en toekomstige generaties. Cultuurhistorische waarden die in de bestemmingsplannen beschermd zijn geven we ook in het omgevingsplan juridische bescherming. Hieronder vallen onder ander onze beschermde gezichten en monumenten.

Voor het beleven willen we onder andere meer aandacht voor de wateren in Veendam. De kenmerkende diepen in Veendam die vroeger veel benut zijn en Veendam hebben gevormd, zijn nog steeds van belang voor onder andere recreatie en toerisme, natuur, wonen en klimaatadaptatie. Door de mogelijkheden voor vaarrecreatie uit te breiden ontstaan er meer mogelijkheden voor toeristen en inwoners om gebruik te maken van het water.

In de gemeente Veendam zijn er gebieden met een (zeer) hoge kans op het aantreffen van archeologische resten. In de Nota Archeologie en Cultuurhistorie staat hoe we omgaan met archeologie. Afhankelijk van de archeologische verwachtingswaarde van een gebied stellen we andere eisen. In het beleid is een overzicht opgenomen van de normen die bepalen of archeologisch onderzoek nodig is, dit hoort bij de Beleidskaart archeologie en cultuurhistorie Veendam (2018). Deze normen zijn vertaald naar het bestemmingsplan en nemen we over in het omgevingsplan. We beschermen daarmee archeologische resten als bron van informatie over het lokale verleden en via het benutten ervan bij de verdere ontwikkeling van de gemeente (bijvoorbeeld op het gebied van toerisme en recreatie). De huidige beleidsnota’s blijven van kracht tot de nota gemeentelijk erfgoedbeleid geactualiseerd is.